Հին Հռոմի լեգեոններ-դրոշակակիրները օգտագործումում էին արջի և առյուծի մորթին, իրենց սաղավարտների զարդարելու համար: Դժվար թե դա կատարվեր ցրտերից պահելու համար, ավելի շուտ դա զինվորների համար ավելորդ անհարմարություններ էր ստեղծում ծանր արշավների ժամանակ: Սակայն ինչեր, որ չես անի քաջություն և Աստվածային ուժի ձեռք բերման համար: Դրա մասին էլ հավանաբար երազում էին նաև Հռոմեական կայսրության գրաված բարբարոս ազգերը՝ գալերը, գերմանացիները, կելտերը: Սակայն ի տարբերություն Ապենինյան թերակղզու, հյուսիսային և հարավային եվրոպայի ժողովրի, մորթին հագնում էին միայն տաքանալու նպատակով ՝ պաշտպանել իրենց մահկանացու մարմինը ցրտահարությունից: Միաժամանակ նրանք ոչ միայն դնում էին երեսվածքները գլխին կամ ուսերին, նրանք դրանցից արդեն կարում և ձևում էին զգեստներ: Այդ հագուստը նրանք կրում էին դրսից մորթին, բազմաթիվ կտրվածքները նման էին ուտիլիստական, հունական հագուստի: Սկզբունքորեն այն կարելի էր անվանել մեզ համար սովորական դարձած մորթյա բաճկոնների նախորդը նախորդը:
Ռուսական մորթին ուներ երկար պատմություն դեռ այն ժամանակից, երբ այն դարձավ համաշխարհային շուկայի անբաժանելի մասը: Հին ռուսները օգտագործում էին մորթին իրենց տնտեսության մեջ: Դա նաև քնելու համար է: Մորթին հին ռուսիաում տնտեսական գործունեության կարևոր բաղկացուցիչը, դրամական միավորի դեր էր խաղում սմբուկի, կզենու, կեղևի և այլ մորթատու կենդանիների կաշին: Մորթիով կարելի էր վճարել յուրաքանչյուր ապրանքի, ուսուցման համար, եկեղեցական ծառայության, կաշիներով գանձվում էին առևտրային մարքսատուրքեր, տուգանքներ, հարկեր:Պատմության մեջ հայտնի են փաստեր, երբ արժեքավոր մորթիները ծառայում էին որպես տուրք հավաքելու սահմանված ձև: Օրինակ՝ 883թ-ին նվաճող նվաճող Օլեգը հարգանքի տուրք է պարտադրել Դրևելյան ազնվականությանը տնից սև կզաքիսի համար: Ռուսիայում մորթու գոյության կարևոր երրորդություններից մեկը նվերն է: Իշխանները և ազնվականները տաիս էին արժեքավոր մորթիներ բարի գործերի համար: Մորթին միշտ լավագույն նվերներից էր: Տոնական և պաշտոնական օրերին մորթիով և մորթե գործվածքներով մուշտակներով, գլխարկներով, հագցնում էին իշխանական ընտանիքներին,հոգևորականներին, ազնվական հյուրերին, օտարերկրյա պետական դեսպաններին: Մորթու արժեքը այնքան մեծ էր, որ վաճառականները և մեծատոհմիկ անձիք փոխանցում էին այն սերնդե սերունդ: Մորթին հարուստ հարսնացուների օժիտի կարևոր բաղադրիչներից էր:
X-XI-րդ դարերում մորթին ռուսների համար դառնում է կարևոր հարևան երկրներ արտահանման կարևոր տարր: Կիևյան ռուսիան սկսեց ակտիվ առևտուր արևելքի երկրներ և Բյուզանդիա: Ավելին՝ մորթիի առևտրով զբաղվում էին ոչ միայն վաճառականները, այլ նաև բոյարինները իշխանների հետ: Մորթին գտնում էին այն տարածքներում, որոնք այսօր պատկանում են Ուկրաինային և Բելառուսին: Դրանք սկյուռիկի, ճագարի, գայլի, աղվեսի, կզաքիսի և լոբազգիների մորթիներ էին: Հաջորդ երկու դարում, վաճառականները ճանապարհ էին բացում դեպի առևտրային ճանապարներ և արևմտյան եվրոպա: Սիբիրի բնիկ ժողովրդի և հեռավոր արևելքի ժողովրդի մոտ երկար ժամանակ սամույրի մորթին համարյա ոչ մի արժեք չուներ: Կամչադալները ՝օրինակ նրանք երկաթե կաթսայի մեջ լցրեցին անքան սամույր, որքան նրա մեջ մտնում է:
11-րդ դարի կեսերին, Կիևի իշխան իմաստուն Աննա երրորդը ամուսնացել էր ֆրանսիայի թագավոր Հենրիի առաջինի հետ: Յարոսլավ իմաստունը առատաձեռնություն դրսևորեց ՝օտարերկրյա դեսպաններին նվիրելով մորթյա հագուստ, որն ուղարկվել էր թագավորի կողմից Կիևյան ռուս հարսնացուի համար: XII դարում գրվեց առաջին օրենքների ժողովածուն «РУССКАЯ ПРАВДА»:
Նրա մեջ մանրամասն նկարագրվում էր որսուրդության կանոնները ազնվական ներկայացուցիչների համար, որոնց միջև հաճախ տեղի ունենում վեճեր որսահանդակների համար: Շատ երկար ժամանակ մորթիները ձեռք էին բերվում որսով, որը հետագայում միայն եկամուտ բերող առևտուր չէր, այլ նաև աշխարհիկ ժամանց: Վլադիմիր Մոնոմախը որսորդական սխրանքները հավասարեցրեց պատերազմին:
XIII դարում Զինգիսխանի կայսրության ծաղման օրոք առաջացավ մորթին դրսից ներկայիս մուշտակի բացարձակ նմանօրինակը: Գործվածքները համապատասխանում էին Մոնղոլական տափաստանների խստաշունչ կլիմային և իր ուր հզոր քամիներին ձմռանը: Մոնղոլական մորթե գլխարկը հարմարավետ էր և ֆունկցիոնալ: Շորի ծալվածքները պաշտպանում էին հզոր ռազմիկներին,քամուց:
Ուժեղ ցրտահարությունների ժամանակ մոնղոլները հագնում էին մեկ մորթյա վերարկու ներսից, իսկ երկրորդը՝ մորթե վերարկուն դրսից: Միջնադարի հիմնական ապրանքները՝ կզաքիսենու օձիքը, կուղբը, գայլեր, աղվեսներ, սկյուռիկ, նապաստակներ: Ի դեպ առևտուրը հիմնականում մորթիով էր, որոնք արտադրված էին այն տարածքներում, որոնք ներկայումս պատկանում են Ուկրաինային և Բելառուսում: 15-17րդ դարերում արտասահմանում ռուս վարճառականների համար եկամտաբեր էր վաճառել մորթեղենով: Լեհական իշխանությունները պաշտպանելով իրենց վաճառականների իրավունքները, պայման դրեցին, մորթու հակադիր վաճառք լեհ-լիտվական համագործակցության տարածքում: Դա շատ ծախսեր էր պահանջում: Վաճառականները ստիպված էին մեծ տուրքեր վճարել, ամբողջ երկաթուղու երկայնքով:
Նրանք վճարում էին բոտերերին բոլոր հողերի տերերին, ստիպված էին վվճարել տարբեր հարկեր,այն ողջ տարածքով, որով անցնում էր առևտուրը՝սահմանը անցնելու և կամուրջը անցնելու համար: Կային այնպիսի կտրիճներ, որոնք դիմում էին մորթու ապօրինի փոխադրման, սակայն հայտնաբերելու դեպքում, դա սպառնում է մեծ տուգանքներով և բանտում հայտնվելով:
Վաճառականները նաև խիզախում էին ճանապարհ անցնել արտասահման, վտանգելով հայտնվել ավազակների ռեռքում կամ տուն վերադառնալ առանց շահույթի: 15-17րդ դարում ռուսական մորթին շնորհիվ Ուկրաինական և լեհ վաճառականների, ունենում է մեծ պահանջարկ Մոնդոլայում, Իտալիայում, Նիդերլանդներում, անմիջապես որպես «ռուսական մոթիներ»: 1592թ-ին եկեղեցական ուղղափառ եղբայրությունը լվովից ուղղարկեց հաղորդագրություն Ռուսաստանի թագավոր Ֆեոդոր Իվանովիչին: Հաղորդագրության մեջ խնդրանք օգնություն ցուցաբերել հրդեհված Ուսպենսկի եկեղեցու վերականգնման համար: Լվովի եղբայրությանը շնորհվեց հինգ հատ քառասուներորդ սամույր և հինգ հատ քառասուն կզաքիս,50 ոսկի՝տաճարի արքայական դռների և խաչի ոսկեզօծման համար, ինչպես նաև եկեղեցու սպասավորների համար: Ոսպես շնորհակալություն, եղբայրությունը եկեղեցու գմբեթում տեղադրել է ռուսական զինանշանը՝ տեքտով «Եկեղեցու բարերարն էր, մեծ իշխան մոսկվայի Ֆյոդոր Իվանովիչը եկեղեցու բարերարն էր : Միջոցների կեսը ուղվեց գնելու համար Ֆեոդոր Իվանովիչի՝ առաջին տպագրիչի տպարանը և Լվովում Կիրիլյան տպագրության վերսկսման մասին: Տոբոլյան սևագորշենին գնահատվում էր սամույրից թանկ: Սև աղվեսի գինը բերված այլ Սիբիրյան քաղաքից, Տոբոլսկում կար այնքան, որքան տեղավորվում էր արծաթե մետաղադրամների գուլպաների մեջ:
Այդ ժամանակ արտասովոր բան էր բևեռաղվեսը կամ սպիտակ աղվեսը: 1654թ-ին նորածին ռուս արքայորդի Ալեքսեյ Ալեքսեևիչին Իլիմիկսից ուղղարկեցին որպես նվեր սպիտակ աղվեսի մորթի:Այդ ժամանակ արքայորդի Ալեքսեյ Ալեքսեևիչը հանձնարարեց վաճառականներին գնահատել գազանին նրանք գրավոր հաստատեցին, որ նրանք չգիտեն գները, քանի որ այդպիսի գազան երբեք չեն տեսել: 1869թ-ին, լվովի վաճառական Յուրի Բրագնովիչը տոնավաճառից գնեց 488 սամույրներ: Բացի այդ նա գնեց մորթիներ թիկունքի և որովայնի, քառասուն կնգում, 6 սև գայլի կաշի,26 սպիտակ նապաստակի մորթին, 12 գայլի որովայնի կաշի: Տուրքերի վճարումներից հետո ամբողջ բերված ապրանքից, վաճառականը 4296 լեհական արծաթ, ինչը բավական մեծ գումար է պահանջում: Համեմատության համար, բարձր կարգի արհեստավորի աշխատանքը գնահատվում էր երեքից մինչև վեց արծաթ, շաբաթական իսկ ենթավարպետինը վեցից մինչև ութ կոպեկներ:
XIV-XIIրդ դարերում, Ուկրաինական վաճառականները Ռուսաստան բերելով մեծ քանակությամբ մորթեղեն, հաճախ դառնում էին խաբեության զոհ: Ռուս վաճառականները տեսնելով բևեռաղվեսի հանդեպ հետաքրքրությունը այլ կողմից եկող վաճառականությունը դրա համար ճագար էին դարձել: XVII դարում Բերինգի կղզուց պեղումներից բերվել են ծովային ջրասամույր, որը անվանում էին նաև ծովային ջրասամույր, ծովային կզաքիս: Շատ երկար տարիներ այն դառձավ կոմչատկայի հարստությունը Կոմանդորական և Ալետույան կղզիները, քանի որ ծովային ջրասամույրի մորթիները ավելի թանկ էր գնահատվում, քան ցանկացած արտերկրային գազանինը: Այդ պատճառով Բերինգի ծովը շատ քարտեզներում անվանում են կուղբի ծով:
Աղբյուրը՝ https://shubki.info/13-istoriya-meha-i-kozhi.html
