Կավագործությունը մեծ ճանապարհ է անցել հազարավոր տարիներ առաջ
իր սկզբնավորման օրվանից: Պարզ ուտիլիտարիստական առարկաներից
մինչև բարդ ձևավորված արվեստի գործեր, խեցեղենը զարգացել է`
արտացոլելու տարբեր քաղաքակրթությունների փոփոխվող
ժամանակներն ու մշակույթները: Այս հոդվածում մենք կխորանանք
խեցեգործության հարուստ պատմության մեջ՝ ուսումնասիրելով դրա
զարգացումը հին ժամանակներից մինչև մեր օրերը:
1. Խեցեգործության սկիզբը
Կավագործության ամենավաղ ապացույցները թվագրվում են մ.թ.ա. մոտ
24000 թվականին՝ պարզ, ձեռքով ձևավորված անոթների տեսքով, որոնք
հայտնաբերվել են Ճապոնիայում։ Այս վաղ խեցեղենի կտորները
ֆունկցիոնալ էին և հաճախ օգտագործվում էին սնունդ պատրաստելու և
պահելու համար: Դրանք սովորաբար պատրաստվում էին կավից, որն
առատ էր և հեշտությամբ հասանելի, ինչը այն դարձնում էր իդեալական
նյութ խեցեղենի համար:
Քաղաքակրթությունների զարգացմանը զուգահեռ զարգացավ
խեցեգործության արվեստը: Հին քաղաքակրթություններում, ինչպիսիք են
Միջագետքը և Եգիպտոսը, կավերը հաճախ օգտագործվում էր
կրոնական և ծիսական նպատակներով: Միջագետքի խեցեղենը
բնութագրվում էր մշակված նմուշներով, այդ թվում՝ ռելիեֆային
քանդակներով և սեպագիր արձանագրություններով։ Մյուս կողմից,
եգիպտական խեցեղենը հաճախ վառ գույներով էր ու պատկերում առօրյա
կյանքի ու դիցաբանության տեսարաններ:
Հին Հունաստանը հայտնի էր իր գեղեցիկ խեցեգործությամբ, որոնցից
շատերը պահպանվել են մինչ օրս: Հունական խեցեղենը բազմազան էր,
տարբեր շրջաններում տարբեր ոճեր էին առաջանում: Այս ոճերից
ամենահայտնին սևաթև խեցեղենն է, որը բնութագրվում է կարմիր ֆոնի
վրա սև ֆիգուրներով։ Այս ոճը հաճախ օգտագործվում էր հունական
դիցաբանության տեսարանները պատկերելու համար և լայնորեն
արտահանվում էր ամբողջ հին աշխարհում:
Հռոմեացիներն ունեին նաև խեցեղենի պատրաստման ամուր
ավանդույթներ, որոնցից շատ կտորներ պահպանվել են մինչ օրս։
Հռոմեական խեցեղենը սովորաբար ուտիլիտարիստական էր, բայց նաև
պարունակում էր դեկորատիվ տարրեր, ինչպիսիք են առօրյա կյանքի
տեսարանները և կարևոր գործիչների դիմանկարները: Բացի խեցեղենից,
հռոմեացիները մշակել են նաև ապակե պատրաստման բարդ համակարգ,
որը թույլ է տվել ստեղծել գեղեցիկ և բարդ ապակե անոթներ։
Չինաստանը խեցեղենի արտադրության երկար ու հարուստ պատմություն
ունի, որտեղ կերամիկայի ամենավաղ օրինակները թվագրվում են
նեոլիթյան ժամանակաշրջանից: Հան դինաստիայի օրոք
խեցեգործությունը հասել է նոր բարձունքների՝ զարգացնելով
տեխնիկայի լայն տեսականի, այդ թվում՝ ապակեպատում, ձեռքով
նկարչություն և սայթաքում։ Չինացիներին է վերագրվում նաև
ճենապակի գյուտը, որը հատուկ տեսակի կավից պատրաստված
խեցեղենի տեսակ է, որն արտադրում է կիսաթափանցիկ, կոշտ նյութ։
Իսլամական ոսկե դարաշրջանում խեցեգործությունը ծաղկում է ապրել
իսլամական աշխարհում, մասնավորապես Պարսկաստանում և
Օսմանյան կայսրությունում: Իսլամական խեցեղենը բնութագրվում էր
բարդ երկրաչափական ձևավորումներով և գեղագրությամբ, որոնք
հաճախ ներկայացնում էին բնությունից ներշնչված վերացական
նախշեր և մոտիվներ: Այս կտորներից շատերն արտահանվել են
իսլամական աշխարհով մեկ և նրա սահմաններից դուրս և բարձր են
գնահատվել իրենց գեղեցկության և վարպետության համար:
Վերածննդի դարաշրջանում խեցեգործությունը վերածնունդ ապրեց
Եվրոպայում, մասնավորապես Իտալիայում։ Վերածննդի իտալական
խեցեղենը մեծ ազդեցություն է ունեցել դասական ոճերի վրա և
առանձնացել է բարդ ձևավորումներով, ներառյալ տեսարաններ
դասական դիցաբանությունից և կրոնական թեմաներից: Ավանդական
խեցեղենից բացի, Վերածննդի դարաշրջանում զարգացավ նաև
մայոլիկա՝ վառ գույներով խեցեղենի տեսակ՝ զարդարված առօրյա
կյանքի տեսարաններով:
Ժամանակակից դարաշրջանում խեցեգործությունը շարունակել է
զարգանալ՝ ի հայտ գալով բազմաթիվ նոր տեխնիկաներ և ոճեր:
Ժամանակակից խեցեգործության ամենաուշագրավ զարգացումներից
մեկը ստուդիայի խեցեգործության աճն է, որտեղ նկարիչները ստեղծում
են եզակի և ձեռագործ կտորներ՝ հաճախ փորձարկելով նոր նյութեր և
ձևեր: 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի Արվեստների և
արհեստների շարժումը նույնպես զգալի ազդեցություն ունեցավ
խեցեղենի վրա՝ կենտրոնանալով ավանդական տեխնիկայի վրա և
վերադարձ դեպի ձեռագործ առարկաներ:
Արդյունաբերականացման գալուստով խեցեգործությունը ենթարկվել է
լուրջ փոփոխությունների՝ մշակվելով զանգվածային արտադրության
տեխնիկան։ Սա թույլ տվեց ավելի ցածր գնով արտադրել մեծ
քանակությամբ խեցեղեն՝ այն հասանելի դարձնելով ավելի լայն
լսարանի համար: Այնուամենայնիվ, սա նաև հանգեցրեց ավանդական
տեխնիկայի կորստի և խեցեղենի որակի նվազմանը:
Այսօր խեցեգործությունը շարունակում է զարգանալ՝ զարգացնելով նոր
տեխնիկա և ոճեր: Թվային տեխնոլոգիաների աճը նաև զգալի
ազդեցություն է ունեցել խեցեգործության վրա՝ 3D տպագրությամբ և
համակարգչային օգնությամբ նախագծման այլ գործիքներով, որոնք թույլ
են տալիս ստեղծել խիստ բարդ և մանրամասն կտորներ: Միևնույն
ժամանակ, կա նաև աճող հետաքրքրություն ավանդական տեխնիկայի և
ձեռագործ խեցեղենի նկատմամբ, շատ արվեստագետներ ձգտում են
պահպանել և առաջ մղել այդ մեթոդները:
Խեցեգործությունն ունի հարուստ և հետաքրքրաշարժ պատմություն, որը
ընդգրկում է հազարավոր տարիներ և արտացոլում է տարբեր
քաղաքակրթությունների փոփոխվող ժամանակներն ու մշակույթները:
Պարզ ուտիլիտարիստական առարկաներից մինչև արվեստի գործեր,
խեցեղենը զարգացել է` արտացոլելու տարբեր դարաշրջանների
փոփոխվող ժամանակներն ու գեղարվեստական շարժումները: Այսօր
խեցեգործությունը շարունակում է մնալ արվեստի կարևոր և կենսունակ
ձև, որտեղ նոր տեխնիկա և ոճեր են առաջանում ավանդական
տեխնիկայի և ձեռագործ խեցեղենի նկատմամբ աճող հետաքրքրության
հետ մեկտեղ: Անկախ նրանից, թե դուք կոլեկցիոներ եք, նկարիչ կամ
պարզապես այս հավերժական արհեստի երկրպագու, խեցեգործության
էվոլյուցիան պատմություն է, որն արժե ուսումնասիրել:
Թարգմանությունը՝ Տիգրան Գևորգյանի
