Ներառական ուսուցման պատմությունը

Իր ողջ գոյության ընթացքում մարդկային քաղաքակրթությունը  անցել է երկար և  հակասական ճանապարհ`  հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ:   Դա   ճանապարհ էր  հասարակության հոգեկան էվոլյուցիայի,  որտեղ  հանդիպել են ինչպես արհամարհանքի, ատելության, բռնության, այնպես էլ հոգատարության և  բարեսրտության օրինակներ:

 

Միայն մի բան չէր հանդիպում նախկին հարաբերություններում՝   համագործակցություն հավասար պայմաններում:   Հենց այդպիսի համագործակցության են ձգտում ներառման (ինտեգրման)  կողմնակիցները:

Բազմաչափ ինտեգրման գործընթացը համահունչ է միասնության փիլիսոփայության գաղափարին:

Կրթության մեջ ինտեգրացիան  անբաժան կապված է միջդիսցիպլինարության հետ և  այստեղ ծագում են առաջին խնդիրները:  Միջդիսցիպլինարությունը, որը  կոտրում է պայմանական սահմանները, վախեցնում է ոչ միայն պաշտոնյաներին:

Շատ մասնագետներ ձգտում են անջատել իրենց՝ «օտար» ոլորտի մասնագետներից, ստեղծելու, այսպես կոչված, «մաքուր»  գիտություն` մոռանալով  ու՞մ համար են նրանք դա անում: Բայց առաջադիմականներ միշտ կան:  Մենք նրանց ենք  պարտական   առաջընթացի համար, այդ նրանք են խախտում քարացած մտածողությունը՝ տալով թարմ,  վաղվա օրվա գաղափարներ:

           Թեոդոր Հելբրյուգելի ուսմունքը

Այդպիսի առաջադիմականներից  էր գերմանացի բժիշկ և մանկավարժ, Գերմանիայի Պեստալոցիի անվան բարձրագույն մանկավարժական  մրցանակի մրցանակակիր Թեոդոր Հելբրյուգելը:  Նա դարձավ Մյունխենյան  մանկական կենտրոնի հիմնադիրն ու ոգևորողը, որի պատերի ներքո ներառման գաղափարը  իրականություն դարձավ՝  բազմաչափ գոծընթացում՝ներկայանալով այնպիսի տարրերով,   ինչպիսիք են.

• միջառարկայական ինտեգրացիան, որը արտահայտվում է բժիշկների, մանկավարժների, հոգեբանների և այլ մասնագետների    հետ սերտ  համագործակցությամբ:

• Տարբեր կրթական առանձնահատկություններով երեխաների ինտեգրումը և մանկապարտեզի ու դպրոցի պայմաններում     տարբեր տարիքի երեխաների ներառումը,    Մոնտեսորիի մանկավարժական մեթոդով:
• ինտեգրման ախտորոշիչ-թերապևտիկ և բուժական-  դաստիարակչական գործընթացների ներառումը ընտանիքում, մանկապարտեզում, և դպրոցում:

            Հարկ է նշել, որ Մարիա Մոնտեսորիի կողմից մշակված մանկավարժական և  բուժական-մանկավարժական ծրագիրը,    մեկնարկել է Կազանում՝ շարունակելով գերմանա-ռուսական համագործակցության ավանդույթները:

Ուսուցումը իր մեջ ընդգրկում է հիմնական սկզբունքների վերանայում  և Մոնտեսորիի մեթոդի գործնական կիրառում  հիմնական  դիդակտիկ միավորներով: Վերանայվում են  տարբեր շեղումներով երեխաների հետ աշխատելու որոշ մոտեցումներ,     սահմանափակ հնարավորություններով  երեխաների և առողջ երեխաների համատեղ դաստիարակման վերաբերյալ հարցեր:

Հեղինակները  հույս են հայտնում, որ  ներկայիս աշխատանքը հետաքրքրություն կառաջացնի ծնողների և մասնագետների մոտ ոչ միայն մանկավարժների, այլև բժիշկների, հոգեբանների և բոլոր այն մարդկանց մոտ, որոնք կապված են վերականգնողական զարգացման և մանկավարժական ներառման հետ, որն իրենից, ըստ էության,  ամբողջ գործընթաց է ներկայացնում: Այդ գործընթացը անիմաստ կլինի առանց  մեր ընդհանուր համակարգված աշխատանքի:
Գիրքը ստեղծելիս օգտագործվել են ինքնատիպ արտասհմանյան աղբյուրներ՝ (Թ. Հելբլրուգերի աշխատություններ, Մյունխենյան մանկական կենտրոնի արխիվային նյութեր և այլն):

               Ֆաինա Լազարեվնա Ռատների դերը կրթական ոլորտում

           Ֆաինա Լազարևնա Ռատներ- մանկավարժական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Կազանի Լենինի անվան պետական լեզվաբանության ինստիտուտի տնօրեն:  Հեղինակ է ավելի քան 180 գիտական ​​աշխատությունների (այդ թվում `ավելի քան 15 մենագրությունների եւ ուսումնական ձեռնարկների), որոնք վերաբերվում են  կրթության, բարձրագույն դպրոցի մանկավարժության, օտարերկրյա մանկավարժության, օտար լեզուների դասավանդման  ոլորտներին:

Հոգեբանա-մանկավարժական գիտությանների բնագավառում մեծ ավանդ ունենալու,  ապագա սերնդին դաստիարակելու,  օրինակելի դասագրքեր ստեղծելու և   կրթական-մեթոդական գրականության զարգացման համար նա Ռուսաստանի դաշնության կողմից պարգևատրվել է Կ Դ. Ուշինսկու   մեդալով,  ինչպես նաև «Արևի լույս» միջազգային մեդալով (Մյունխեն. Գերմանիա):
Ալեքսանդրա Յուսպովա Յուրեվնա-  Կազանի Լենինի անվան պետական համալսարանի գերմաներեն լեզվի ամբիոնի դոցենտ, մանկավարժական  գիտությունների թեկնածու:  Նա հեղինակ է կրթության ոլորտում ներառական ուսուցման և դաստիարակության վերաբերյալ  մի շարք աշխատությունների, ուսումնասիրել է    Մարիա Մոնտեսորիի մանկավարժական  ժառանգությունը:

   Սոցիալական  լիարժեքությունը դաստիարակության  նպատակի վերջնական նպատակն է  (Լ. Վ. Վիգոտսկի):
Ներկայումս ստեղծված սոցիալական հարաբերությունները հեռու են ներդաշնակ լինելուց: Այդ թերությունը արտահայտվում է երեխաներին բաժանելով «նորմալ մեծամասնության» և «հետ մնացող փոքրամասնության»՝  մեկուսացնելով նրանց միմյանցից և զրկելով նրանց լիարժեք շփման հնարավորությունից:

Կրթության  ոլորտում, մասնավորապես` այդպիսի աններդաշնակությունը  արտահայտվում է համընդհանուր և հատուկ կրթական ծրագրերի բաժանումներով:
Այդպիսի պրակտիկան խրախուսվում է, նաև  առողջապահության համակարգում:

Երկու հիմնարար սոցիալական համակարգերի  այդ  զարմանալի բաժանումը իրենց  շարունակությունն են գտնում մանկավարժության և բժշկության գիտական դիսցիպլիններում: Բայց բժիշկն ու մանկավարժը պետք է    միմյանց ընդառաջեն՝  հանուն երեխայի:

Ներառումը  դիտարկելով որպես  հասարակական հարաբերությունների   զարգացման հիմնական խնդիրներից մեկը,  Ռուսաստանը պետք է վերամշակի իր սեփական մոդելը  տեղական և արտասահմանյան  գիտնականների  գաղափարները հարմարեցնելով ռուսական հանրության մշակութային  ավանդույթներին և նորմերին:

ХХ դարի  90- ական թվականներին  Ռուսաստան եկած մանկավարժական ինտեգրման  գործընթացները հիմնականում ի վիճակի չէին լուծելու այդ խնդիրը, քանի որ ներառման  գործընթացները  քննարկվում էին հատուկ մանկավարժության սահմանափակ  ձևերով, որը  հիմնականում զբաղվում էր սահմանափակ հնարավորություններով  երեխաների կրթության հարցերով:

Իսկական մանկավարժական  ինտեգրման գաղափարը   նշանակում է  ինչպես հաշմանդամ երեխաների, այնպես էլ առողջ երեխաների շահերի պաշտպանություն: Այդ գաղափարի իրագործման համար, պետք է ներառական կրթությունը  և դաստիարակությունը  անջատել հատուկ կրթությունից և միավորել մանկավարժների, բժիշկների և հոգեբանների ջանքերը:

Այդպիսի փորձը իրագործվեց Թ. Հելբրյուգերի կողմից- տարբեր կրթական հնարավորություններ ունեցող երեխաների վերականգնողական զարգացման մանկավարժական ինտեգրացիայի ուրույն հայեցակարգի հեղինակ: 
Հայեցակարգի կառուցվածքը կազմեցին

1. Ախտորոշիչ-թերապեվտիկ բաղադրիչը, որը բաղկացած է մի շարք ախտորոշիչ և դրանց համապատասխանող բուժական ծրագրերից, որոնք թույլ են տալիս որոշել և ուղղել երեխայի ֆիզիկական, հոգեբանական և սոցիալական զարգացման խախտումները և ըստ դրանց սկսել վերականգնման գործընթացը:

Այդ բաղադրիչի առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ առաջին անգամ,        երեխայի զարգացումն ուսումնասիրելիս, Թ.Հելբրուգելը ելնում էր Էթոլոգիական սկզբունքից, այսինքն  վարքագծային ռեակցիաների հաշվառումից և կիրառեց այդ  սկզբունքը մանկավարժական պրակտիկայում:
2.  Մոնտեսորիի-մանկավարժության գաղափարները, որպես  բազային մանկավարժության մոդել, երեխային ընդգրկելով սովորական կրթական ինտեգրման ընտանիքում, մանկապարտեզում և դպրոցում:
3. Ծնողների հետ աշխատանքը, որը  իր մեջ ընդգրկում է ընտանեկան դաստիարակություն և ծնողների բժ շկա-հոգեբանա-մանկավարժական վարվեցողության բարձրացում:

Հայեցակաարգի հիմնական բաղադրիչ է հանդիսանում ներառական կրթությունը և տարբեր առանձնահատուկ ունակություններով երեխաների դաստիարակությունը ստեղծված Մարիա Մոնտեսորիի գաղափարների հիման վրա:

Այն  իրենից ներկայացնում է Մոնտեսորի մանկավարժության զարգացման  նոր փուլ, համակցված, ըստ Թ.  Հելբրյուգելի, երկու մանկավարժական ուղղություններ. աշխարհում հայտնի Մոնտեսորի- մանկավարժությունը առողջ երեխաների համար և  պակաս հայտնի, Մոնտեսորի- մանկավարժությունը սահմանափակ հնարավորություններով երեխաների համար:

Պարզ է, որ ապահովելու համար  ինչպես նման  ներառման համակարգի իրագործումը,  այնպես էլ դրա արդյունավետությունը, հարկավոր են պարտադիր պայմաններ:

– Նախնական  և ուղեկցող ախտորոշիչ- համակցված միջոցառումների իրագործում,
– Մանկական խմբի ձևավորման հստակ սկզբունքների պահպանում`    տարբեր տարիքային, և տարբեր ունակություններով երեխաների համապատասխանեցում, սոցիալական զարգացման մակարդակների հաշվառում:
– Ծնողների մասնակցությունը բոլոր ներառական միջոցառումներին:

Այդ պարտադիր պայմանների չպահպանումը,  այսինքն տարբեր կրթական հնարավորություններով երեխաներին ընդհանուր խմբում տեղավորելը,  այսպես կոչված, «կեղծ ինտեգրումը» կարող է վատ հետևանքների հանգեցնել:

Ներառական  համակարգի առավելությունը, որը  նախատեսված է ինչպես սահմանափակ հնարավորություններով,  այնպես էլ առանց սահմանափակումներով  երեխաների անհատական և իմացական զարգացման համար, պայմանական կարելի է բաժանել երկու ենթախմբերի (գործնականում չտարանջատված միմյանցից):

           Սոցիալական բնույթի առավելություն

•     բոլոր երեխաների ինքնուրույնության զարգացումը` օգնություն տրամադրելով:

• երեխաների սոցիալական փորձի հարստացում:
•  համբերատարություն, խղճահարություն,  մարդասիրություն, հանդուրժողականություն դրսևորելու կարողության զարգացում:
         Հոգեբանական բնույթի առավելություն: 
  •   գերազանցության կամ թերարժեքության զգացումների բացառում:
      Բժշկական բնույթի առավելություն•  Տվյալ հասարակության առողջ տեսակի վարքի իմիտացիան որպես վարքագծային նորմ:
  •   երեխաների պաթալոգիան խորացնող և սահմանափակ հնարավորությունների  զարգացմանը  տանող  սոցիալական    մեկուսացման բացառում:
          Մանկավարժական բնույթի  առավելություն •  Յուրաքանչյուր երեխայի զարգացման դիտարկումը որպես եզակի գործընթաց(հրաժարվել երեխաներին մեկը մյուսի հետ համեմատել):
  •  Հաղորդակցության  միջոցով իմացական(այդ թվում լեզվական) ունակությունների զարգացում:

            Օգտված աղբյուրները՝1,