Հիվանդների համար հիվանդանոցներում գործող գրադարանի պատմությունը

Ինչպես տեսականորեն,  այնպես էլ գործնականում գրադարանները և գրադարանային սպասարկումը հիվանդների համար անցել են երկար և հաջողված ճանապարհ: Մեծ մասամբ նրանց հաջողությունը կապված էր հ այն բանի հետ, որ գրքերը և ընթերցանությունը իրենց ուժերի չափով կարողանում են զբաղեցնել, շեղել,  աջակցել, բարձրացնել տրամադրություն,  կարող են նպաստել հիվանդների առողջացմանը: Գրքերը և ընթերցանությունը թերապեվտիկ միջոցներ համարվեցին մեծ մասամբ միջնադարի վերջում: 

Օրինակ՝հիվանդների համար գրադարանների կարիքների մասին մասնավորապես՝բժշկության մեջ անգլիացի բժիշկ Բրյուս Պորտերը գրում էր,որ Կահիրեյում Ալ Մանզորիի  մեծ հիվանդանոցը  1276թ-ին ապահովում էր ոչ միայն բժշկական, այլև վիրահատական խնամք: Դրանց հետ մեկտեղ կարդում էին Ղուրան հիվանդներին, որոնք ցանկանում էին լսել և այն հիվանդներին, որոնք չէին կարողանում քնել: Բացի այդ երաժշտություն էին նվագում և հեքիաթներ կարդում: Բրյուս Պորտերը   ունեցավ առաջին պատկերացումները հիվանդների համար գրադարանի մասին  և բուժման ասպարեզում նրա դերի մասին :

Հոգեբուժական հիվանդանոցները՝հատկապես   18  -ից  19-րդ դարերում Անգլիայու,  Ֆրանսիայում, Գերմանիայում և Շոտլանդիայում ունեին գրադարաններ հիվանդների համար: Այն բժիշկները, որոնք բուժում էին հոգեկան հիվանդներին այդ երկրներում նշանակում էին ընթերցանությունը որպես թերապիա: Ինչպես նաև  19-րդ դարի սկզբում հոգեկան հիվանդների ընթերցանությունը համարվում էր շատ կարևոր: ԵՎ Կացարանները և հոգեբուժարանները ունեին կազմակերպված գրադարաններ հիվանդների համար:

Իսկապես այդ ժամանակաշրջանում հիվանդների համար թերապեվտիկ ծրագրերով  գրադարանային սպասարկումը էական  տարր էր հոգեկան հիվանդների համար: 19-րդ դարի կեսերին ինչպես հոգեբուժարաններում, այնպես էլ ընդհանուր հիվանդանոցներում կարելի էր գտնել տպագիր կատալոգներ, գրքեր հիվանդների համար:

19-րդ դարի կեսերին և 20-րդ դարի սկբին լավ  համոզվելու նպատակով  հիվանդների համար գրադարանը արժեվորելով բժիշկ-պրակտիկանտները սկսեցիան ուսումնասիրել այդ ոլորտը: Օրինակ՝ Դ Թայլորը կատարեց 70 գրադարանների  ուսումնասիրություն, որոնք սպասարկում են հիվանդներին  և արդյունքները հրապարակեց Գրադարանային ասոցիացիայի ամենամյա համաժողովին: Բացի այդ նա նշեց, որ մեծ մասամբ հարցմանը մասնակցած բժշկական աշխատակիցները ենթադրում էին, որ գրքերը կամ ընթերցանությունը նպաստում էին հիվանդներին խնամելուն և պահանջում էին ներկայացնել գրադարանային նյութեր հիվանդների համար:  Գերմանիայում էլ էին զբաղվում հետազոտություններով : Հիվանդանոցների սպասարկման վերաբերյալ տեղեկություններ տրամադրեցին   Է Շուլցե 1907թ-ին և Խրոմզեն 1913թ-ին:

1911թ-ին Էդիթ Ջոնսը հրապարակեց  ուսումնասիրությունների  գրադարանային սպասարկմամբ  արդյունքները 121 հոգեբուկան հիվանդանոցում (իր կարծիքով  արդյունքները լավագույնը չէին և նա դիմում էր գրադարանային ասոցիացիային մարզերում ավելի շատ ուշադրություն դարձնել գրադարանների հիվանդների համար, որոնք գտնվում էին փակի տակ):

20-րդ դարի կեսերին հիվանդանոցում  բժիշկների և գրադարանավարների ջանքերի շնորհիվ,  որոնք խորապես  հավատում էին գրքերի և ընթերցանության թերապեվտիկ արժեքներին արագ զարգանում էին գրադարանները հիվանդներին համար:   

Առաջին համաշխարհային պատերազմը դարձավ կարևոր խթան դրանց զարգացման համար, ինչպես  և զինվորական ծառայողների հաջողության շնորհիվ : Որոշ երկրներում առաջացավ հստակ և տարածված պատկերացումներ այն բանի վերաբերյալ, որ գիրքը և ընթերցանությունը կարող են նպաստել լավ ինքնազգացողությանը և առողջությանը:

Զինվորական ծառայության ծրագիրը կազմակերպված էին  զինվորականներին՝համակարգված գործողություններից ապահովելու այդ թվում  վիրավորներին, հիվանդներին, հոսպիտալացվածներին գրքերով և ընթերցանության համար անհրաժեշտ այլ նյութերով : 

Գրականությամբ հնարավոր չէ հետևել զինվորական ծառայության բոլոր ծրագրերին: Բայց ծրագրերը, որոնք մշակված էին Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում նկարագրված են մանրամասն: Մեծ Բրիտանիյում զինվորական ծառայությունը սկսած 1914թ-ին կազմակերպվեց  կամավորական ծրագրով՝ առաջին հերթին Լոնդոնյան գրադարանի գրադանավարների կողմից: Այն  գործում էր Խ. Մ. Բեքհեմի ընդհանուր հովանավորության,  Սվ Իոննաի օրդենի ֆինանսական օգնություն  և Բրիտանական Կարմիր Խաչի ընկերության կողմից:

Ամենասկզբում ծրագիրը նախատեսում էր գրքեր հիվանդ զինվորներին, որոնք պառկած էին հոսպիտալներում և հիվանդանոցային դատարաններում:  1918թ-ին գործը սկսեց տարածվել նաև քաղաքացիական հիվանանոցների վրա: Այդ նույն թվականին ծրագիրը ունեցավ հրաշալի արդյունքներ՝տրվեց երկումիլին գիրք, ամսագրեր, թերթեր:

ԱՄՆ-ում զինվորական ծառայությունը կազմակերպվեց 1917թ-ին ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի ղեկավարությամբ:  Ի սկզբանե    ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան մատակարարում էր գրականության հիմնական ճամբարում և Ամերիկյան զինված ուժերի համար ամբողջ աշխարհում: Սակայն 1918թ-ին այն ընդլայնեց իր սպասարկումը հոսպիտալների արտօվկիանոսային գրադարանային գնացքների վրա, որոնցից օգտվում էին ամերիկյան զինվորականները:  Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան  նշանակեց պրոֆեսիոնալ գրադանավարներին աշխատանքի նահանգներիփոքր գրադարաններ  մեծ հիվանդանոցներում, այն ժամանակ, երբ փոքր հիվանդանոցների գրադարանային գործը վերահսկվում էր նահանգի տեղային գրադարանի կողմից:

Երկրորդ տարվա վերջում զինվորական ծառայությունը մատակարարում էր գրականությամբ  3981 սպասարկման կետերում: Երկու երկրներում էլ զինվորական ծառայությունը հասավ մեծ հաջողությունների: Առաջին հերթին նկատվեց զինվորականների մոտ գրականություն ընթերցելու դրական արդյունք: Ամենայն հավանականությամբ այն ամենալավ նկարագրված է ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի ղեկավարությամբ հիվանդանոցային գրադարանի վարչության դիմումում: Մեզանից շատերը կարող են պատկերացնել հիվանդների համար գրադարանների թերապեվտիկ, մեծ նշանակությունը, որոնք հրաշալի ձևով անմիջապես հայտնվեցին   առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բանակի հիվանդանոցներում: Այդ տառասեր խմբի մեծամասնության մարդկանց համաավերը ավելի հեշտ դարձան շնորհիվ  գրականության, որոնք շեղում էին նրանց և աջակցում էր նրանց որևէ խորհրդվոր ձևով: Թերևս հնադարյան  ֆիվերից ժամանակներից հետո շատ մարդիկ հասկացան, որ գրքերը իսկապես կարող են լինել դեղ հոգու համար, և հետևաբար մարմնի:

Անգլիական զինվորական ծառայությունը ավարտեց իր գործունեությունը 1919թ-ին, բայց կարմիր խաչի կազմակերպությունը և Իվաննայի հիվանդանոցային գրադարանը հասկանալով գրականության նշանակությունը, շարունակեցին աշխատանքը գրադարանային սպասարկումն ընդլայնելու համար խաղաղ ժամանակ քաղաքացիական հիվանդանոցներում:   Պատերազմից հետո ԱՄՆ-ն ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան սարքավորումներն ու գրքերը հանձնեց զինվորական իշխանություններին, բայց շարունակեց աշխատանքը պետական առաղջապահական հիվանդանոցների վերականգման գործում: Վերջի-վերջո պետությունը իր վրա վերցրեց այդ հիվանդանոցների գրադարանների վերահսկողությունը: Նրանք վերածվեցին վետերանական բյուրոների գրադարանների, որոնք հիմա հայտնի են որպես վետերանական   ադմինիստրացիաներ:

Հիմնականում զինվորական ծառայության այդպիսի հաջողությունը առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո արագ աճեց գրադարանների թիվը արագ աճեց: Գրականությունից երևում է, որ այն հատկապես երևում էր ԱՄՆ-ում: Այդ ոլորտի    աճը  դրսևորվում էր Ավստրալիայում, Չեխոսլովակիայում, Դանիայում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Անգլիայում, Նոր Զելանդիայում, Իսպանիայում, Շվեցիայում:

Հիվանդների համար գրադարանի հանդեպ ուշադրությունը լայն տարածում գտավ և շուտով այն հանգեցրեց ազգային և միջազգային հիվանդների համար գրադարանների կոմիտեի ստեղծմանը: Նրանց աշխատանքի  մասին  պատմությունը դուրս է գալիս այդ ներդրումից դուրս,բայց պետք է հիշել սկզբնական իրադարձությունը: Ի սկզբանե ամերիկյան գրադարանների ասոցիացիան ձևավորեց  կոմիտե Գրադարանների հաստատություններում  տեղեկատվական անվան ներքո: Ի սկզբանե այն պետք է ներկայացներ գրադարաններ հիվանդանոցում՝ բարեգործական և ուղղիչ հաստատություններում,  բայց 1923թ-ին այն փակվեց հիվանդանոցներում շատ գրադարանների գործունեության ընդլայնման պատճառով  և այդ պատճառով Ամերիկյան գրադարանային ասոցիցիայի կողմից ստիպված ստեղծվեց հիվանդանոցային գրադարանների եկրորդ կոմիտեն միայն այդ պահանջներով,  այն ժամանակ, երբ գրադարանային հստատությունների կոմիտեն շարունակում էր աշխատանքը ոչ հիվանդանոցային գրադարանային հաստատությունների հետ: Հաջորդ տարի  նույնպես Ամերիկյան գրադարանային հաստատությունների շրջանակում տեղի ունեցավ կլոր սեղան «Հիվանդանոցային գրադարանների կրթություն անվանումով»: Նա շատ արագ դարձավ ավելի  արդյունավետ:  Երկու խմբերից ելույթ ունեցավ օրինակ՝ այն առաջին հայտնի հիվանդանոցային գրադարանների համար հիվանդներին սպասարկող  ստանդարտների հավաքածուն: Մի քանի տարի հիվանդանոցային գրադարանների կոմիտեն և «կլոր սեղանը» աշխատեցին միասին և ձգտում էին նմանատիպ նպատակների:

Աղբյուրը

Հիվանդանոցային գրադարան հասկացության մասին

Նախնական ուսումնասիրության արդյունքում  աշխատանքային խումբը համոզվեց,նրանում, որ հիվանդանոցային գրադարանների հայեցակարգը տարաբնույթ է աշխարհի տարբեր մասերում: Օրինակ պարզվեց, որ որոշ երկրներում «հիվանդանոցային գրադարանը»  համարյա միշտ նշանակել է կենսաբժշկական գիտությունների և առոջջապահական գիտությունների  գրադարան: Մյուս երկրներում դա պարզապես եղել է գրադարան զբաղեցնող նյութերով հիվանդների համար: Կան նաև երկրներ, որտեղ  «հիվանդանոցային գրադարանը» դա կամ կենսաբժշկական  գիտությունների գրադարան  կամ առողջապահության մասին գիտություն է կամ էլ հիվանդների համար զբաղեցնող նյութերով  կամ էլ  տեղեկատտվություն առողջապահության մասին գրադարան:Հաշվի առնելով հասկացության երկիմաստությունը ղեկավարությունը փորձ արեց խուսափել նրա օգտագործումից: Շատ դեպքերում դա անհնարին էր՝ օրինակ հիվանդների համար գրադարանի պատմությունը ներկայացնելիս: Հետևաբար ընթերցողը որ  «հիվանդանոցային գրադարանը»  հասկացությունն օգտագործելուց պետք է նկատի ունենար, որ այն նշանակում է գրադարան հիվանդների համար սահմանված կարգով տրամադրում է ժամանցային գրականություն հաճախ համապատասխանացնելով տեղեկատվական նյութերով առողջության մասին:

                       Ներածություն

      Փաստարկներ օգուտ այդ ձեռնարկի

Նախքան վերանայման շարունակելը,  աշխատանքային խումբը մանրամասն քննարկեց,թե իր կարծիքով աշխարհում ի՞նչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել հիվանդների համար գրադարանի հետ կապված, ինչպես նաև համապատասխան խնդիրները, նրանց նույնականացման և նոր խմբագրությամբ ներկայացման համար:Գլխավոր ուշադրությունը հատկացվում էր նրան, որ ինչպես առողջության մասին հոգալու ոլորտի գլոբալ միտումները : Օրինակ հիվանդանոցում մնալու ժամկետը կրճատելու փորձ անել, և հիվանդանոցային պայմանները,որոնք տուժել են ֆինանսների սահմանափակումների պատճառով կարող են ազդել այդ գրադարանների վրա և ի՞նչպես գրադարանները կարողացան հարմարվել դրան(եթե կարողացան): Այնուամենայնիվ գործնական հետազոտման արդյունքում, խումբը հասկացավ, որ թեպետ հիվանդների համար գրադարանի կլիման –ընթերցողների բազան, ռեսուրսները, սահմանափաումները, հնարավորությունները շատ դեպքերում փոխվում է, սակայն  խնդիրը մնում է անփոփոխ, ապա  հիվանդների համար խնամքի աջակցության, գրադարանները     մինչև օրս փորձեցին տրամադրել հնարավորությունների չափով ամենալայն շրջանակին հարմար գրականություն: Դրա հետ կապված   խումբը վերցրեց հրատարակման  նախապատրաստումը  իր վրա: Դրա հետ մեկտեղ նա հասկանում էր, որ ղեկավարությունը ոչ միայն ցույց կտա ուղղությունը, այլև  դրանք կդառնան փաստաթուղթ, որը կգրի գործնական աշխատանքը, և ցույց կտա գործնական աշխատողներին: Խումբը ենթադրում էր,  որ որպես այդպիսին, ի վերջո  կլինեն օգտակար, ոչ միայն նրանց համար, ովքեր մատուցում են գրադարանային ծառայություններ հիվանդանոցի հիվանդներին, ծեր մարդկանց, ֆիզիկական և հոգեկան հաշմանդամությունով մարդկանց, այլև նրանց, ովքեր փորձում են սկիզբ դնել արդարացնել և ընդլայնել այդպիսի ծառայությունը:

  Նախնական ուսումնասիրություն

Նախնական հետազոտություն

  Այդ ղեկավարության նյութերի կազմակերպման համար խումբը սկզբում հավաքեց առավել շատ ընթացիկ տեղեկություններ գործնական աշխատանքի մասին:

Սկզբում նա մեկուսացրել  ու ֆիքսել է իր փորձը      և կոմիտեի փորձը,  որը նա է հիմնել: Արդյունքում երկու խմբերն էլ ,  ներկայացնում են Բուլղարիայի, Կանադայի, Կուբայի, Դանիայի Ֆրանսիայի, Նորվեգիայի,   Ռուսաստանի, Իսպանիայի, Շվեդիայի, Անգլիայի, ԱՄՆ- ի հանրային, կենսաբժշկական, գիտական, հատուկ գրադարանները: Այդ նկատողություններից հետո   խումբը կատարեց գրականության որոնում: Օգտագործելով լայն բնութագրիչները նա դիմեց այնպիսի միջազգային ուղղությունների, ինչպիսիք են մեդլայնը և գրադարանային գրականությունը, իսկ հետո ստացավ ու կատարեց ըստ անհրաժեշտության և անդրադարձավ բոլոր հոդվածներին (անկախ հրատարակչական գործիքներից, չափսերից, և հոդվածների ժանրերից)   մասնավորապես՝ որոնց համար նա եկել է եզրակացության, որ նրանք կապ ունեն     վերանայման հետ:

     Գրականության վերանայման հետ միարժամանակ,   համացանցի միջոցով նա խնդրեց գրադանավարներին, որոնք աշխատում են հիվանդանոցներում, որոնք աշխատում են հանրային գրադարաններում, և բոլոր նրանց, ովքեր եղել են կամ կարող են կապ ունենալ, ծառայություն են մատուցում գրադարանային գործ հիվանդանոցի հիվանդներին տարեց և ֆիզիկական և հոգեկան հիվանդություններով մարդկանց, ուղղարկել տեղեկատվություն: Այդ հարցումները եղան  չափազանց արդյունավետ: Պատասխանեցին գրադարանավարներ 25 երկրներից և սահմանված գումարի դիմաց հաղորդեցին ընթացիկ տեղեկատվություն:  

Հետո խումբը վերանայեց վերջին հավաքածուները խորհուրդներ հավաքեց հիվանդանոցային գրադարանների համար, որոնք առաջ քաշվեցին գրականությանև համացանցի միջոցով: Դրա վկայությունն  էր ազգային գրադարանների կողմից տրված ստանդարտները:

Հույսով գտնել միջին ժամանակը, որոնց ժամանակ հիվանդները  գրադարանների հիմնական հաճախորդներն են,-հիմնականում գտնվում են հիվանդանոցներում, խումբը հավաքեց նաև մաքսիմալ չափով տվյալներ, հիվանդանոցում մնալու միջին  ժամկետը,շատ մեծ անհրաժեշտության դեպքում: Գործը հեշտ չէր: Տեղեկատվությունը  ստիպված էին հավաքել երկրներից, որոնց տվյալները հնարավոր եղավ ստանալ երբեմն անհաշվարկելի էին: Անհետաձգելի օգնության հիվանդանոցները տարբեր երկրներում տրամադրում են  հիվանդներին սպասարկելիս տարբեր ձևերով : Այդ պատճառով կազմակերպում են և տալիս են իրենց վիճակագրությունը տարբեր ձևերով:   Ամեն դեպքում խումբը կարողացավ համեմատել առնվազն 12 երկրներից ներկայացվող չորս մայրցամաքներում,  ստացած արդյունքները, որոնք  ներկայացված են ներքևի մասում:

Վերջապես խումբը խնդրեց մի շարք գրադանավար-պրակտիկանտների, որոնք ներկայացնում են ընդհամենը վեց երկիր և գիտելիքների վեց ոլորտներ, անդրադառնալ և մեկնաբանել դրանք : Նրանց  պատրաստակամությունը աջակցելու առաջարկը  շատ դրական արձագանք և  մեծ ավանդ է ունեցել վերջնական փաստաթթի մեջ:

   Ընտրված արդյունքներ

Ընդհանուր հետազոտությունը ցույց տվեց, որ համաշխարհային պրակտիկայում մինչ օրս գոյություն ունեն  ամենատարբեր  պայմանները: Դժվար, ստեղծվող ինքնուրույն  գրադարաններ հիվանդների համար, զբաղեցնող գրականությամբ և տեղեկատվական ֆոնդերով առողջապահության վերաբերյալ , ինչպես նաև լայնածավալ ծրագրերով և սպասարկումով: Վերջերս ստեղծված ինքնուրույն գրադարանները հիվանդների համար, միայն զբաղեցնող գրականությամբ:

Գոյություն ունեցող և առաջացող  ծրագրեր,  առաջին հերթին աշխատանքը այնպիսի արտաքին հաստատությունների, ինչպիսիք են հանրային գրադարանները կամ կամավորական կազմակերպությունները մատակարարող հիվանդանոցի հիվանդներին և կցված տարեց մարդկանց,  ֆիզիկական կամ հոգեկան խնդիրներով անձանց, զբաղեցնող և որոշ ծառայություններ մատուցող գրականությամբ: Պարզ ծառայություն գրքերի դարակներով, որը կազմակերպում է ոչ գրադարանային բաժանմունքը:

 Գրադարանային սպասարկումը,  որը գտնվում է վերացման եզրին գտնվող ֆինանսական օգնության բացակայության պատճառով:

Տեղական, տարածաշրջանային, ազգային գրադարաններ, և գրադարանային ցանցեր,  որոնք հաղորդում են հիվանդներին բժշկական տեղեկատվություն առավել առաջադեմ օգնություն տեխնիկական ձևերով :

Հետագայում հարցումները ցույց տվեցին, որ մինչ օրս որոշ երկրներում գոյություն ունեն ինքնուրույն գրադարաններ հիվանդների համար, հոգեբուժական և մանկական հիվանդանոցներում :

Հաճելի էր իմանալ, որ  որոշ երկրներում հանրային գրադարանները հաստատված հերթականությամբ ներկայացնում են գրականություն և մատուցում են որոշ ծառայություններ կապված գրադարանների հետ, տարեց մարդկանց տանը մատուցելուն:

Հաշվի առնելով հիվանդանոցի հիվանդներին գրադարանային սպասարկան պահանջը, այդպիսի սուր խնամքի կարիք ունեցող այդ ժամկետում հիվանդանոցում գտնվող,  որը երբեմն համարվում է կրճատվող, խումբը  պարզեց, որ գոյություն ունի շատ մեծ տարբերություն  երկրների միջև : Այդ երկրներում  օրինակ՝ 5,2 մինչև  33,7 օր:

Հետագայում ժամկետի մեջ գտնվող տվյալները ցույց տվեցին, որ հիվանդանոցները մինչ այսօր նկատում են երկար մնալու կարիք, ունեցող  հիվանդների խմբեր: Դրանք որոշ մանկական, օրթոպեդիկ, նյարդաբանական, սրտային հիվանդություններ, ինչպես նաև վարակի, վնասվածքի, նորագոյացություններն ենեցողներն են :  

Հաշվի առնելով գրադարանի հետ կապված բուժման  միտումները,     խումբը չզարմացավ, երբ իմացավ, որ անհրաժեշտ գրականությունը, գրքերի թերապիայի տեսքով, և հետաքրքրությունը նրա հանդեպ  ընդհամենը լրացում էր հիվանդներին խնամելու համար:

Ինչպես ներկայացվում է աճող մեծամասնությամբ մեծանում է   երաժշտության դերը հիվանդներին խնամելու գործում Օրինակ՝ վիրահատությունից առաջ և հետո հանգստանալու համար, ցավերի կամ պալիստիվ բժշկության ժամանակ:

Վերջապես, Ինչպես նկատվում է, տանը խնամելու միտումներ հանգստացնող տանը խնամելու, որը փոխարինում հիվանդանոցում երկար մնալուն, ընդ որում հավանական է, անհրաժեշտ է նաև աջակցություն ավանդական գրադարանի նյութերով՝մասնավորապես տանը իրականացվելիք երաժշտական թերապիայի համար, տանը իրականացվելիք գրքերի թերապիայի համար, ընթացիկ բժշկական տեղեկատվական կարիքները բավարարելու համար:

Աղբյուրը՝

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությունը թագավարակի պայմաններում

Բարձր ռիսկային խմբերին անհրաժեշտ է ապահովել տեղեկատվություն և կյանքի համար անհրաժեշտ  ծառայություններ: (Նյու Յորք) - COVID-19-ը հատկապես վտանգավոր է աշխարհում հաշմանդամություն ունեցող շատ մարդկանց համար, այսօր ասել է Human Rights Watch- ը: Պատասխանելով համաճարակին, պետությունները պետք է հատուկ ուշադրություն դարձնեն այդպիսի մարդկանց իրավունքների պաշտպանությանը, կարծում է միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունը: «Հաշմանդամություն ունեցող անձինք այն մարդկանց մեջ են, ովքեր, նույնիսկ ցանկացած երկրում սովորական պայմաններում, մարգինալիզացված և ստիգմատիզացված են»,-ասում է Ստիվ Բուխանանը՝  հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին«Հումանիտար դիտորդ» իրավապաշտպան կազմակերպության փոխտնօրենը:«Եթե կառավարությունները չձեռնարկեն անհապաղ միջոցներ իրենց կարիքները հոգալու համար, որպես կորոնավիրուսին կանխելու պատասխանատու, ապա, կախված վարակի տարածման,  այդ մարդկանց  տանգվելու վարակվելու  և մահվան վտանգը մեծ է:» Ամբողջ աշխարհում մոտավորապես 1 միլիարդ մարդ ունի այս կամ այն հաշմանդամություն, ինչը կազմում է աշխարհի բնակչության մոտ 15% -ը: Ընթացիկ համաճարակի ընթացքում բարձր ռիսկային խումբը ներառում է տարեցները, քրոնիկ հիվանդություններով տառապող մարդիկ և հաշմանդամություն ունեցող անձինք. Օրինակ ՝ նրանք, ում հաշմանդամությունը կարող է կապված լինել թույլ շնչառական ֆունկցիայի հետ: Ինչ վերաբերում է մյուսներին, ապա անաշխատունակության առկայությունը նրանց համար չի առաջացնում վարակի մեծ ռիսկ, բայց համաճարակի դեպքում նրանք կարող են բախվել խտրականության և տեղեկատվության, սոցիալական աջակցության, առողջապահության, սոցիալական ներառման և կրթության խտրականության և անհասանելիության: Այսօրվա իրավիճակում, երբ համաճարակը արագորեն աճում է, մարդկանց համար տեղեկատվությունը դառնում է կենսական նշանակություն, քանի որ նրանք պետք է իմանան, թե ի՞նչպես պաշտպանվել ինֆեկցիաներից և ինչպես օգտվել կարանտինի և ինքնամեկուսացման ընթացքում անհրաժեշտ ապրանքներից և ծառայություններից: Իշխանությունները բոլոր մակարդակներում պետք է բնակչությանը տրամադրեն հուսալի, մատչելի և ժամանակին տեղեկատվություն հիվանդության մասին, կանխարգելման մեթոդների և մատչելի ծառայությունների մասին:

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց կենսական տեղեկատվությունից կտրվածությունը կանխելու համար բնակչության հետ հաղորդակցվելու եղանակները պետք է ներառեն հեռուստատեսային գովազդի որակյալ թարգմանություն ՝ ժեստերի լեզվով, ինտերնետային ռեսուրսներով և հեռախոսազանգերի ծառայություններից ՝ հաշմանդամություն ունեցող խուլ և դժվար լսող մարդկանց համար տեքստային հաղորդագրություններ ուղարկելու ունակությամբ: Պետք է օգտագործել պարզ և մատչելի ձևակերպումներ, որոնք թույլ չեն տալիս թյուրիմացություն գտնել:

Human Rights Watch- ը հարցազրույց է տվել գրեթե անտեսանելի Կարեն Մաքքալի հետ, ով ինքնամեկուսանում է Կանադայի Օնտարիո քաղաքում գտնվող իր տանը, քանի որ նա հնարավոր շփում ուներ COVID-19 ախտորոշված մեկի հետ: Նա ասում է, որ իր համար դժվար էր զբաղվել տեղական Առողջապահության նախարարության տեղեկատվության հետ, քանի որ կանխարգելիչ մեթոդներով համացանցում սլայդ-շոուի ձևաչափը տեսողական խնդիրներ չունեցող տարբերակի համար ուներ, այսինքն ՝ էջը հնչունավորելու և տառատեսակը մեծացնելու գործառույթներ չկան: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հատուկ կարիքները պետք է հաշվի առնել նաև կանխարգելման մեթոդներ մշակելիս: Օրինակ, պետք է տրամադրվեն ձեռքի լվացման համար հատուկ առաջարկներ նրանց համար, ովքեր չեն կարող դա անել հաճախ կամ ինքնուրույն, կամ ովքեր չունեն բավարար քանակությամբ ջուր անձնական հիգիենայի համար:

COVID-19- ը արագ տարածվում է և հատկապես վտանգավոր է նրանց համար, ովքեր ապրում են փակ հաստատություններում սերտ կապի մեջ: Միլիոնավոր մեծահասակներ և հաշմանդամություն ունեցող երեխաները գտնվում են փակ և հաճախ գերբեռնված գիշերօթիկ դպրոցներում, որտեղ նրանք հաճախ տառապում են անուշադրության, չարաշահման և ոչ համարժեք բժշկական օգնության պատճառով: Human Right Watch- ը փաստել է չարաշահման և անբավարար կենսապայմանների մասին Բրազիլիայում, Խորվաթիայում, Ղազախստանում, Հնդկաստանում, Ռուսաստանում և Սերբիայում գտնվող մասնավոր և հանրային գիշերօթիկ դպրոցներում: Հաշմանդամություն ունեցող տասնյակ հազարավոր մարդիկ կողպված են և մեխանիկորեն արգելափակված են Գանայի, Ինդոնեզիայի, Նիգերիայի և Սոմալիլանդի եկեղեցական կամ կառավարական գիշերօթիկ դպրոցներում:

Պետությունները պետք է անհապաղ միջոցներ ձեռնարկեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար, որոնց համար անվտանգ է գիշերօթիկ տիպի փակ հաստատությունները, և դադարեցվի հետագա ուղղումը նման հաստատություններին: Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին պետք է հնարավորություն ունենան գիշերօթիկ դպրոցներից վերադառնալ իրենց ընտանիքներին:

Իշխանությունները պետք է սոցիալական աջակցություն և ծառայություններ տրամադրեն հաշմանդամություն ունեցող մեծահասակներին, ինչը հնարավորություն կտա նրանց ապրել տեղական համայնքում: Ինչ վերաբերում է գիշերօթիկ դպրոցներին, ապա նրանք պետք է պահպանեն առավելագույն մաքրություն, ապահովեն հեռավորությունը և այցեր կազմակերպեն այնպես, որ ապահովեն հավասարակշռություն վարակի դեմ պաշտպանության և սիրելիների հետ շփումների անհրաժեշտության միջև:

Հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ովքեր ապրում են տանը, շատ հաճախ կախված են համայնքային աջակցության ծառայություններից, ներառյալ սնունդը և հիգիենան: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության կազմակերպությունները լրջորեն անհանգստացած են այդպիսի ծառայությունների դադարեցման հնարավորությունից: Անհատական օգնականները չունեն հակավիրուսային սարքավորումներ և կարող են վարակել ուրիշներին կամ վարակվել իրենց հետ և կարանտինացվել

Քանի որ կորոնավիրուսային պրոֆիլակտիկան հիմնականում հիմնված է ինքնամեկուսացման վրա, ապա հոգեբանական սոցիալական խնդիրներ ունեցող մարդիկ, ինչպիսիք են անհանգստությունը կամ ընկճվածությունը, կարող են զգալ ուժեղ սթրես և կարիք ունեն լրացուցիչ հոգեբուժական աջակցության: Ինքնամեկուսացումը և կարանտինը սթրեսային իրավիճակ են սովորական մարդկանց մեծ մասի համար: Իշխանությունները պետք է ապահովեն ծառայությունների շարունակականությունը `հիմնված տեղական համայնքի վրա և հոգեբանական աջակցության ծրագրերի համընդհանուր հասանելիությունը: Տեղական օգնության ծառայությունների դադարեցումը չպետք է հանգեցնի հաշմանդամություն ունեցող անձանց և տարեցների ինստիտուցիոնալացմանը:

Շատ երկրներում հաշմանդամություն ունեցող երեխաները բախվում են խիստ ներառական կրթություն ապահովելու խոչընդոտների: Քանի որ փակվում են դպրոցները, շատերը կանցնեն հեռավար ուսուցում առցանց, ինչը կարող է հարմար չլինի տարբեր հաշմանդամություն ունեցող երեխաների համար, ներառյալ հարմարեցված և մատչելի նյութերի և կապի տեխնիկայի առկայության առումով: Արդյունքում, որոշ երեխաներ կարող են ընդգրկված չլինեն կրթական գործընթացով: Պետությունը պետք է ապահովի նաև այն ուսանողներին, ովքեր ինտերնետ չունեն, ունենան մատչելի դասագրքեր և ուսումնական ծրագրեր: Առանց կառավարության աջակցության, ծնողների և խնամակալների համար դժվար է վճարել այն, ինչ ստանում է երեխան դպրոցում:

Օրինակ ՝ Լիբանանում պետական և մասնավոր դպրոցները փակ են, և դասընթացներն անց են կացվում առցանց: Կույրերի երիտասարդական ասոցիացիայի անդամ Ամիր Մակարիմը Մարդ Իրավական ժամացույց   - ին ասաց, որ առցանց դասերը և տնային աշխատանքները առավել հաճախ հասանելի չեն կույրերի և տեսողության խնդիրներ ունեցող անձանց համար: Կորոնավիրուս - ը կարող է հանգեցնել փախստականների ճամբարներում և ժամանակավոր կացության այլ վայրերում աղետալի հետևանքների, որտեղ մարդիկ ապրում են մարդաշատ պայմաններում և հաճախ չեն ունենում հիմնական ծառայություններ: Նման պայմաններում ավելի դժվար է հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար, ովքեր տառապում են այնպիսի ծառայություններով, ինչպիսիք են ապաստարանը, ջուրը, սանիտարական պայմանները և

բժշկական օգնությունը Բանգլադեշում, Կամերունում, Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետությունում, Հունաստանում, Սիրիայում և Եմենում:

Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագիրը և «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան պետությանը պարտավորեցնում են երաշխավորել տեղեկատվության, առողջության և կրթության իրավունքը, ինչպես նաև կյանքի հիմնական ստանդարտը: «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան պահանջում է անխոչընդոտ միջավայր և հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար խելամիտ տեղավորում, ինչպես նաև տեղական համայնքում ինքնուրույն ապրելու հնարավորություն ՝ ներառյալ անհրաժեշտ աջակցությունը:

Կորոնավիրուսային պանդեմիկայում հաշմանդամություն ունեցող անձանց պաշտպանելու համար պետությունը կարող է անել ամենակարևորը` դրանք միմյանց հետ կանոնավոր շփման մեջ պահելը, որպեսզի նրանք հաշվի առնեն իրենց քաղաքականության պահանջները », - ասում է  Եյն Բուխանան: «Եթե միլիոնավոր մարդիկ դուրս են գալիս COVID-19- ին պատասխանելու շրջանակից, այլ աղետներ սպասում են մեզ»:

 Աղբյուրը՝

Թարգմանությունը՝ Տիգրան Գևորգյանի