Հիվանդների համար հիվանդանոցներում գործող գրադարանի պատմությունը

Ինչպես տեսականորեն,  այնպես էլ գործնականում գրադարանները և գրադարանային սպասարկումը հիվանդների համար անցել են երկար և հաջողված ճանապարհ: Մեծ մասամբ նրանց հաջողությունը կապված էր հ այն բանի հետ, որ գրքերը և ընթերցանությունը իրենց ուժերի չափով կարողանում են զբաղեցնել, շեղել,  աջակցել, բարձրացնել տրամադրություն,  կարող են նպաստել հիվանդների առողջացմանը: Գրքերը և ընթերցանությունը թերապեվտիկ միջոցներ համարվեցին մեծ մասամբ միջնադարի վերջում: 

Օրինակ՝հիվանդների համար գրադարանների կարիքների մասին մասնավորապես՝բժշկության մեջ անգլիացի բժիշկ Բրյուս Պորտերը գրում էր,որ Կահիրեյում Ալ Մանզորիի  մեծ հիվանդանոցը  1276թ-ին ապահովում էր ոչ միայն բժշկական, այլև վիրահատական խնամք: Դրանց հետ մեկտեղ կարդում էին Ղուրան հիվանդներին, որոնք ցանկանում էին լսել և այն հիվանդներին, որոնք չէին կարողանում քնել: Բացի այդ երաժշտություն էին նվագում և հեքիաթներ կարդում: Բրյուս Պորտերը   ունեցավ առաջին պատկերացումները հիվանդների համար գրադարանի մասին  և բուժման ասպարեզում նրա դերի մասին :

Հոգեբուժական հիվանդանոցները՝հատկապես   18  -ից  19-րդ դարերում Անգլիայու,  Ֆրանսիայում, Գերմանիայում և Շոտլանդիայում ունեին գրադարաններ հիվանդների համար: Այն բժիշկները, որոնք բուժում էին հոգեկան հիվանդներին այդ երկրներում նշանակում էին ընթերցանությունը որպես թերապիա: Ինչպես նաև  19-րդ դարի սկզբում հոգեկան հիվանդների ընթերցանությունը համարվում էր շատ կարևոր: ԵՎ Կացարանները և հոգեբուժարանները ունեին կազմակերպված գրադարաններ հիվանդների համար:

Իսկապես այդ ժամանակաշրջանում հիվանդների համար թերապեվտիկ ծրագրերով  գրադարանային սպասարկումը էական  տարր էր հոգեկան հիվանդների համար: 19-րդ դարի կեսերին ինչպես հոգեբուժարաններում, այնպես էլ ընդհանուր հիվանդանոցներում կարելի էր գտնել տպագիր կատալոգներ, գրքեր հիվանդների համար:

19-րդ դարի կեսերին և 20-րդ դարի սկբին լավ  համոզվելու նպատակով  հիվանդների համար գրադարանը արժեվորելով բժիշկ-պրակտիկանտները սկսեցիան ուսումնասիրել այդ ոլորտը: Օրինակ՝ Դ Թայլորը կատարեց 70 գրադարանների  ուսումնասիրություն, որոնք սպասարկում են հիվանդներին  և արդյունքները հրապարակեց Գրադարանային ասոցիացիայի ամենամյա համաժողովին: Բացի այդ նա նշեց, որ մեծ մասամբ հարցմանը մասնակցած բժշկական աշխատակիցները ենթադրում էին, որ գրքերը կամ ընթերցանությունը նպաստում էին հիվանդներին խնամելուն և պահանջում էին ներկայացնել գրադարանային նյութեր հիվանդների համար:  Գերմանիայում էլ էին զբաղվում հետազոտություններով : Հիվանդանոցների սպասարկման վերաբերյալ տեղեկություններ տրամադրեցին   Է Շուլցե 1907թ-ին և Խրոմզեն 1913թ-ին:

1911թ-ին Էդիթ Ջոնսը հրապարակեց  ուսումնասիրությունների  գրադարանային սպասարկմամբ  արդյունքները 121 հոգեբուկան հիվանդանոցում (իր կարծիքով  արդյունքները լավագույնը չէին և նա դիմում էր գրադարանային ասոցիացիային մարզերում ավելի շատ ուշադրություն դարձնել գրադարանների հիվանդների համար, որոնք գտնվում էին փակի տակ):

20-րդ դարի կեսերին հիվանդանոցում  բժիշկների և գրադարանավարների ջանքերի շնորհիվ,  որոնք խորապես  հավատում էին գրքերի և ընթերցանության թերապեվտիկ արժեքներին արագ զարգանում էին գրադարանները հիվանդներին համար:   

Առաջին համաշխարհային պատերազմը դարձավ կարևոր խթան դրանց զարգացման համար, ինչպես  և զինվորական ծառայողների հաջողության շնորհիվ : Որոշ երկրներում առաջացավ հստակ և տարածված պատկերացումներ այն բանի վերաբերյալ, որ գիրքը և ընթերցանությունը կարող են նպաստել լավ ինքնազգացողությանը և առողջությանը:

Զինվորական ծառայության ծրագիրը կազմակերպված էին  զինվորականներին՝համակարգված գործողություններից ապահովելու այդ թվում  վիրավորներին, հիվանդներին, հոսպիտալացվածներին գրքերով և ընթերցանության համար անհրաժեշտ այլ նյութերով : 

Գրականությամբ հնարավոր չէ հետևել զինվորական ծառայության բոլոր ծրագրերին: Բայց ծրագրերը, որոնք մշակված էին Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում նկարագրված են մանրամասն: Մեծ Բրիտանիյում զինվորական ծառայությունը սկսած 1914թ-ին կազմակերպվեց  կամավորական ծրագրով՝ առաջին հերթին Լոնդոնյան գրադարանի գրադանավարների կողմից: Այն  գործում էր Խ. Մ. Բեքհեմի ընդհանուր հովանավորության,  Սվ Իոննաի օրդենի ֆինանսական օգնություն  և Բրիտանական Կարմիր Խաչի ընկերության կողմից:

Ամենասկզբում ծրագիրը նախատեսում էր գրքեր հիվանդ զինվորներին, որոնք պառկած էին հոսպիտալներում և հիվանդանոցային դատարաններում:  1918թ-ին գործը սկսեց տարածվել նաև քաղաքացիական հիվանանոցների վրա: Այդ նույն թվականին ծրագիրը ունեցավ հրաշալի արդյունքներ՝տրվեց երկումիլին գիրք, ամսագրեր, թերթեր:

ԱՄՆ-ում զինվորական ծառայությունը կազմակերպվեց 1917թ-ին ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի ղեկավարությամբ:  Ի սկզբանե    ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան մատակարարում էր գրականության հիմնական ճամբարում և Ամերիկյան զինված ուժերի համար ամբողջ աշխարհում: Սակայն 1918թ-ին այն ընդլայնեց իր սպասարկումը հոսպիտալների արտօվկիանոսային գրադարանային գնացքների վրա, որոնցից օգտվում էին ամերիկյան զինվորականները:  Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան  նշանակեց պրոֆեսիոնալ գրադանավարներին աշխատանքի նահանգներիփոքր գրադարաններ  մեծ հիվանդանոցներում, այն ժամանակ, երբ փոքր հիվանդանոցների գրադարանային գործը վերահսկվում էր նահանգի տեղային գրադարանի կողմից:

Երկրորդ տարվա վերջում զինվորական ծառայությունը մատակարարում էր գրականությամբ  3981 սպասարկման կետերում: Երկու երկրներում էլ զինվորական ծառայությունը հասավ մեծ հաջողությունների: Առաջին հերթին նկատվեց զինվորականների մոտ գրականություն ընթերցելու դրական արդյունք: Ամենայն հավանականությամբ այն ամենալավ նկարագրված է ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի ղեկավարությամբ հիվանդանոցային գրադարանի վարչության դիմումում: Մեզանից շատերը կարող են պատկերացնել հիվանդների համար գրադարանների թերապեվտիկ, մեծ նշանակությունը, որոնք հրաշալի ձևով անմիջապես հայտնվեցին   առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բանակի հիվանդանոցներում: Այդ տառասեր խմբի մեծամասնության մարդկանց համաավերը ավելի հեշտ դարձան շնորհիվ  գրականության, որոնք շեղում էին նրանց և աջակցում էր նրանց որևէ խորհրդվոր ձևով: Թերևս հնադարյան  ֆիվերից ժամանակներից հետո շատ մարդիկ հասկացան, որ գրքերը իսկապես կարող են լինել դեղ հոգու համար, և հետևաբար մարմնի:

Անգլիական զինվորական ծառայությունը ավարտեց իր գործունեությունը 1919թ-ին, բայց կարմիր խաչի կազմակերպությունը և Իվաննայի հիվանդանոցային գրադարանը հասկանալով գրականության նշանակությունը, շարունակեցին աշխատանքը գրադարանային սպասարկումն ընդլայնելու համար խաղաղ ժամանակ քաղաքացիական հիվանդանոցներում:   Պատերազմից հետո ԱՄՆ-ն ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիան սարքավորումներն ու գրքերը հանձնեց զինվորական իշխանություններին, բայց շարունակեց աշխատանքը պետական առաղջապահական հիվանդանոցների վերականգման գործում: Վերջի-վերջո պետությունը իր վրա վերցրեց այդ հիվանդանոցների գրադարանների վերահսկողությունը: Նրանք վերածվեցին վետերանական բյուրոների գրադարանների, որոնք հիմա հայտնի են որպես վետերանական   ադմինիստրացիաներ:

Հիմնականում զինվորական ծառայության այդպիսի հաջողությունը առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո արագ աճեց գրադարանների թիվը արագ աճեց: Գրականությունից երևում է, որ այն հատկապես երևում էր ԱՄՆ-ում: Այդ ոլորտի    աճը  դրսևորվում էր Ավստրալիայում, Չեխոսլովակիայում, Դանիայում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Անգլիայում, Նոր Զելանդիայում, Իսպանիայում, Շվեցիայում:

Հիվանդների համար գրադարանի հանդեպ ուշադրությունը լայն տարածում գտավ և շուտով այն հանգեցրեց ազգային և միջազգային հիվանդների համար գրադարանների կոմիտեի ստեղծմանը: Նրանց աշխատանքի  մասին  պատմությունը դուրս է գալիս այդ ներդրումից դուրս,բայց պետք է հիշել սկզբնական իրադարձությունը: Ի սկզբանե ամերիկյան գրադարանների ասոցիացիան ձևավորեց  կոմիտե Գրադարանների հաստատություններում  տեղեկատվական անվան ներքո: Ի սկզբանե այն պետք է ներկայացներ գրադարաններ հիվանդանոցում՝ բարեգործական և ուղղիչ հաստատություններում,  բայց 1923թ-ին այն փակվեց հիվանդանոցներում շատ գրադարանների գործունեության ընդլայնման պատճառով  և այդ պատճառով Ամերիկյան գրադարանային ասոցիցիայի կողմից ստիպված ստեղծվեց հիվանդանոցային գրադարանների եկրորդ կոմիտեն միայն այդ պահանջներով,  այն ժամանակ, երբ գրադարանային հստատությունների կոմիտեն շարունակում էր աշխատանքը ոչ հիվանդանոցային գրադարանային հաստատությունների հետ: Հաջորդ տարի  նույնպես Ամերիկյան գրադարանային հաստատությունների շրջանակում տեղի ունեցավ կլոր սեղան «Հիվանդանոցային գրադարանների կրթություն անվանումով»: Նա շատ արագ դարձավ ավելի  արդյունավետ:  Երկու խմբերից ելույթ ունեցավ օրինակ՝ այն առաջին հայտնի հիվանդանոցային գրադարանների համար հիվանդներին սպասարկող  ստանդարտների հավաքածուն: Մի քանի տարի հիվանդանոցային գրադարանների կոմիտեն և «կլոր սեղանը» աշխատեցին միասին և ձգտում էին նմանատիպ նպատակների:

Աղբյուրը